του Αλέξη Σωτηρόπουλου, MSc

Ο θρησκευτικός τουρισμός είναι γνωστός από την αρχαιότητα με μετακινήσεις που αφορούσαν την επίσκεψη σε ιερούς χώρους ή τη συμμετοχή σε θρησκευτικές εκδηλώσεις. Ωστόσο ως οργανωμένη μορφή τουρισμού που σχετίζεται με την επίσκεψη σε περιοχές και μνημεία θρησκευτικού ενδιαφέροντος και συχνά συνδυάζεται με την παραμονή σε μοναστήρια ή άλλους ιερούς χώρους, είναι σχετικά πρόσφατη.

Ωστόσο στη χώρα μας ο θρησκευτικός τουρισμός αποτελεί μια πολύ παρεξηγημένη μορφή τουρισμού, για την οποία θα πρέπει να διευκρινιστούν τα παρακάτω:

1. Δεν απευθύνεται αποκλειστικά στους βαθιά θρησκευόμενους, καθώς αφορά όλους όσους επιδιώκουν πολιτιστικές, ιστορικές ή ακόμα και αρχιτεκτονικές αναζητήσεις.

2. Δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που ταυτίζουν το θρησκευτικό τουρισμό με το κατηχητικό ή ακόμα με τις παραδόσεις που είχαν οι γιαγιάδες μας.

Υπάρχουν αρκετές περιοχές ή ακόμα και ολόκληρες χώρες στο εξωτερικό που έχουν αντιληφθεί τα πλεονεκτήματα και τις δυνατότητες του θρησκευτικού τουρισμού. Στην Ιταλία ο θρησκευτικός τουρισμός έχει γνωρίσει μεγάλη άνθηση, καθώς υπάρχουν μοναστήρια τα οποία διατηρώντας τα αρχιτεκτονικά στοιχεία τους, έχουν μετατραπεί σε ξενοδοχεία-μοναστήρια. Με αυτό τον τρόπο παρέχουν όλες τις ανέσεις που μπορεί να προσφέρει ένα ξενοδοχείο τριών ή τεσσάρων αστέρων. Υπάρχουν ταξιδιωτικά πρακτορεία που οργανώνουν περιηγήσεις σε μοναστήρια, εκκλησίες και τόπους, όπου διέμειναν και λατρεύτηκαν Άγιοι. Στη Γαλλία ο θρησκευτικός τουρισμός είναι πολύ οργανωμένος, καθώς υπάρχει στενή συνεργασία των θρησκευτικών και των τοπικών φορέων με τους επαγγελματίες του τουρισμού σε εννέα πόλεις της χώρας. Η συνεργασία αυτή αφορά στη βελτίωση της υποδοχής των επισκεπτών και στην ενημέρωση τους, η οποία ξεπερνάει τα όρια της θρησκείας και εξυπηρετεί ευρύτερους πολιτιστικούς και τουριστικούς σκοπούς, για όσους παράλληλα με την πνευματικότητα θέλουν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για την ιστορία, τα ήθη και τα έθιμα του τόπου. Στο Κεμπέκ του Καναδά (η γαλλόφωνη περιοχή), έχει συσταθεί η Ένωση Θρησκευτικού Τουρισμού, η οποία διοργανώνει δίωρη πεζοπορία στους δρόμους της πόλης, στα ορθόδοξα, καθολικά, προτεσταντικά και αγγλικανικά μνημεία. Επιπλέον έχει δημιουργηθεί ιστοσελίδα στο internet με όλες τις χρήσιμες πληροφορίες, σχετικά με τις ξεναγήσεις, το κόστος, τα ωράρια και τη δυνατότητα κρατήσεων. Τέλος στην Κύπρο, όπου υπάρχει πλήθος προορισμών θρησκευτικού ενδιαφέροντος, η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού είναι μέσα στις πρώτες προτεραιότητες του Κυπριακού Οργανισμού Τουρισμού (ΚΟΤ). Ο ΚΟΤ επιδιώκει να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις, ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να γνωρίσουν και να μελετήσουν τη θρησκευτική παράδοση του νησιού, όπως μοναστήρια, εκκλησίες, εκκλησιαστικές γιορτές, τα ήθη και τα έθιμα που σχετίζονται με τη θρησκευτική παράδοση και την κληρονομιά της Κύπρου.

Η χώρα μας έχει όλες τις δυνατότητες για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού, καθώς υπάρχουν πραγματικά χιλιάδες μοναστήρια και εκκλησίες, κατάλληλα για την ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού, ενώ αρκετά χρονολογούνται από την εποχή του Βυζαντίου και διαθέτουν περίτεχνη εικονογράφηση και ψηφιδωτά. Επιπλέον υπάρχουν επιβλητικοί ναοί και ξωκλήσια που μαρτυρούν τη διαχρονική σχέση της τέχνης με τη θρησκευτική λατρεία στη χώρα μας. Τα σημαντικότερα παραδείγματα αποτελούν η διεθνούς φήμης μοναστηριακή πολιτεία στο Άγιο Όρος με 1.000 και πλέον χρόνια ιστορία, που περιλαμβάνει 20 μοναστήρια και τα μοναστήρια στους βράχους των Μετεώρων, τα οποία έχουν αναγνωριστεί από την Unesco ως μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Ο θρησκευτικός και προσκυνηματικός τουρισμός είναι μια πολύ αποδοτική μορφή τουρισμού, η οποία πρέπει να αναπτυχθεί, καθώς μπορεί να αποτελέσει μεγάλη ευκαιρία για την άμβλυνση της εποχικότητας και για την προσέλκυση τουριστών 12 μήνες το χρόνο. Οι προσπάθειες για προσέλκυση τουριστών θρησκευτικού τουρισμού, θα πρέπει να επικεντρωθούν στους κατοίκους των ανατολικών κρατών της Ευρώπης, όπου υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός πληθυσμού που είναι Ορθόδοξοι, έχουν “θρησκευτικές ανησυχίες”, αλλά και την οικονομική δυνατότητα, για να πραγματοποιήσουν επισκέψεις σε προορισμούς με θρησκευτικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον. Επιπλέον υπάρχουν πολλοί συμπατριώτες μας, βαθιά θρησκευόμενοι που αναζητούν τους δρόμους επαφής με την πνευματικότητα της ορθοδοξίας, αλλά όπως αναφέρθηκε και παραπάνω και άλλοι υψηλού επιπέδου, οι οποίοι χωρίς να είναι βαθιά θρησκευόμενοι επιδιώκουν την επαφή με το διαφορετικό και έχουν πολιτιστικές, ιστορικές και αρχιτεκτονικές αναζητήσεις.

Εδώ και τρία περίπου χρόνια τα υπουργεία Παιδείας, Ανάπτυξης και Τουρισμού, επεξεργάζονται την εκπόνηση ενός μεγαλόπνοου σχεδίου ανάπτυξης του θρησκευτικού τουρισμού, το οποίο μεταξύ άλλων προβλέπει:

1. Την αναπαλαίωση, συντήρηση και διαμόρφωση για τουριστική αξιοποίηση ιστορικών μονών της χώρας.

2. Τη διαφημιστική καμπάνια αρχικά σε ορθόδοξες χώρες (Ρωσία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Σερβία) των ελληνικών προσκυνημάτων. Σε δεύτερο στάδιο θα γίνει προσπάθεια προσέλκυσης τουριστών, από την Αμερική, την Αυστραλία και την Ιαπωνία.

Η χώρα μας ενδείκνυται όσο λίγες για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού, αφού στην ουσία είναι ζωντανό μουσείο ζωντανής παράδοσης 2000 ετών. Θα μπορούσαν να γίνουν επίκεντρα προσκυνήματος η Πάτμος, όπου γράφτηκε η “Αποκάλυψη του Ιωάννη”, ή ο “Περίπλους” του Αγίου Όρους, τα Μετέωρα ή άλλα πρωτοχριστιανικά ή βυζαντινά μνημεία. Γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα η λεπτομερής καταγραφή και η έκδοση πολύγλωσσων οδηγών με φωτογραφίες και τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά όλων των εκκλησιών, των μοναστηριών και των τοποθεσιών που παρουσιάζουν θρησκευτικό ενδιαφέρον.

Η χώρα μας διαθέτει πολύ πλούσια θρησκευτική και πολιτιστική κληρονομιά, η οποία αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο που οφείλουμε οργανωμένα και με τη συνεργασία όλων των αρμόδιων φορέων και με στρατηγικό σχεδιασμό να προβάλουμε. Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού στην Ελλάδα μπορεί και πρέπει να γίνει με απόλυτο σεβασμό στην ιστορία και την ιερότητα των τοποθεσιών και των μνημείων, με όραμα και επαγγελματισμό. Επιπλέον απαιτείται στενή συνεργασία με τις κατά νομούς Μητροπόλεις, η οποία μπορεί να οδηγήσει στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Δεν αρκεί όμως μόνο το μεράκι και η βαθιά πίστη, για την προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού, αλλά χρειάζεται και η συνεργασία με εξειδικευμένα στελέχη του τουρισμού, για θέματα όπως η εκπόνηση στρατηγικού σχεδίου, η έκδοση οδηγού θρησκευτικού τουρισμού, η προβολή, η επαφή και η συνεργασία με τουριστικά πρακτορεία κα. Η θρησκευτική κληρονομιά μπορεί να βοηθήσει αποφασιστικά στην αύξηση του εισοδήματος και στη δημιουργία νέων (και το σημαντικότερο όχι μόνο για λίγους μήνες, αλλά για ολόκληρο το χρόνο) θέσεων εργασίας.

Δεν πρέπει να λησμονούμε όμως ότι θα πρέπει να προφυλαχθεί η θρησκευτική κληρονομιά από τον κίνδυνο της εμπορευματοποίησης. Εικόνες που βλέπουμε για παράδειγμα στην Αγ. Παρασκευή στα Τέμπη, με τα μικρομάγαζα στριμωγμένα έξω από την εκκλησία, είναι παράδειγμα προς αποφυγή.

Ο Αλέξης Σωτηρόπουλος είναι δημοσιογράφος, Εργαστηριακός Συνεργάτης στο Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων του ΤΕΙ Πειραιά & Καθηγητής στο ΙΕΚ Le Monde

20/03/2009