Το πολυτιμότερο αγαθό για μια επιχείρηση είναι το προσωπικό της, καθώς διαδραματίζει το σημαντικότερο ρόλο. Ιδιαίτερα στον τομέα των υπηρεσιών και του τουρισμού το ανθρώπινο δυναμικό, που κατά κανόνα έχει άμεση επαφή με τους τουρίστες-καταναλωτές, επομένως η προσφορά του είναι πολύ σημαντική στην ικανοποίηση τους και στη συνολική θετική ή αρνητική διαμόρφωση γνώμης για τον προορισμό και τις υπηρεσίες.

Λόγω της εποχιακής λειτουργίας των περισσότερων ξενοδοχειακών μονάδων της χώρας (περίπου 70%), ένα μεγάλο κομμάτι του εργατικού δυναμικού που απασχολείται στον κλάδο, εργάζεται το πολύ μέχρι έξι μήνες το χρόνο, ενώ υπάρχουν περιοχές που η τουριστική περίοδος διαρκεί μόνο 2-3 μήνες. Αποτέλεσμα είναι οι ικανότεροι και περισσότερο εξειδικευμένοι να στρέφονται προς επιχειρήσεις του κλάδου με δωδεκάμηνη λειτουργία και οι τουριστικές επιχειρήσεις να αδυνατούν να προσελκύσουν ικανό προσωπικό για λίγους μήνες μόνο το χρόνο.

Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει σε παγκόσμια κλίμακα, το μορφωτικό επίπεδο των στελεχών και των εργαζομένων στην τουριστική και την ξενοδοχειακή βιομηχανία είναι σχετικά χαμηλό. Οι περισσότερες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις στη χώρα μας είναι μικρού μεγέθους (μέχρι 50 δωμάτια σχεδόν το 80%) και συνήθως οικογενειακής μορφής, στις οποίες δεν απαιτείται υψηλό μορφωτικό επίπεδο, αλλά εμπειρία στον κλάδο. Αυτό βέβαια γίνεται και για ένα λόγο ευνόητο. Η μικρή τουριστική επιχείρηση στην προσπάθεια της για εξοικονόμηση πόρων, δεν επιλέγει προσωπικό με υψηλή μόρφωση και εξειδίκευση για να μην υποχρεωθεί να ξοδέψει μεγάλα ποσά για μισθοδοσία, ώστε να συμπιέσει τα έξοδα λειτουργίας του ξενοδοχείου.

Η προσφορά του τουριστικού προϊόντος από την πλευρά των εργαζομένων θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από επαγγελματική ευσυνειδησία, ειδίκευση και ικανότητα επικοινωνίας. Δυστυχώς ένα σημαντικό τμήμα του εργατικού δυναμικού που απασχολείται στον τομέα του τουρισμού στην Ελλάδα στερείται των παραπάνω χαρακτηριστικών. Η έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού σε πολλές επιχειρήσεις, είναι ουσιαστικά η αποτυχία τους να προσδιορίσουν τις ανάγκες και να εκπαιδεύσουν τους υπαλλήλους τους. Επομένως ένας σημαντικός τομέας που οφείλουν να δίνουν μεγάλη προσοχή οι τουριστικές επιχειρήσεις είναι ο προγραμματισμός του ανθρώπινου δυναμικού, δηλαδή η εξεύρεση κατάλληλου ποιοτικά και ποσοτικά αριθμού εργαζομένων, καθώς το ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί ένα κύριο παράγοντα ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, το οποίο όμως για να είναι σε θέση να ανταπεξέλθει πρέπει να έχει τις κατάλληλες γνώσεις.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να γίνει αναφορά στη σπουδαιότητα της τουριστικής εκπαίδευσης που καλείται όχι μόνο να εφοδιάσει τον κλάδο με εξειδικευμένο προσωπικό, αλλά κυρίως με προσωπικό που με τη στάση του, ουσιαστικά θα διαμορφώνει την ποιότητα του προϊόντος και θα δημιουργεί τη δυναμική προώθησης του. Η λεγόμενη “δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση” βρίσκει πραγματικό νόημα στον τομέα του τουρισμού. Επομένως, προκειμένου οι τουριστικές και ξενοδοχειακές επιχειρήσεις να παραμείνουν ανταγωνιστικές, απαιτείται να γίνει επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό και ειδικότερα στην εκπαίδευση του, ώστε να παράγονται ποιοτικές τουριστικές υπηρεσίες.

Επίσης είναι αξιοσημείωτο ότι ο ανελέητος ανταγωνισμός με φθηνότερους προορισμούς της Μεσογείου όπως η Τουρκία και η Αίγυπτος, έχει οδηγήσει σε μεγάλες ανατροπές των δεδομένων στην αγορά εργασίας. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας κάποιοι ξενοδόχοι μειώνουν τον αριθμό των Ελλήνων και φέρνουν προσωπικό από βαλκανικές και ανατολικές χώρες, υπογράφοντας απ’ ευθείας συμβάσεις με τουριστικές και ξενοδοχειακές σχολές των παραπάνω χωρών, φέρνοντας εκατοντάδες αλλοδαπούς σπουδαστές με το πρόσχημα της πρακτικής άσκησης. Οι ξένοι σπουδαστές κοστίζουν στους ξενοδόχους λιγότερο από το 50% ενός Έλληνα εργαζόμενου, ενώ προέρχονται κυρίως από Βουλγαρία, Ρουμανία, Σκόπια, Μολδαβία, Πολωνία και Τσεχία. Η μείωση του κόστους είναι ένα θέμα που απασχολεί τους εργοδότες όλων των κλάδων, ωστόσο θα πρέπει να θυμόμαστε ότι σημασία έχει (ακόμα και στις σημερινές δύσκολες μέρες) η ποιότητα και όχι η ποσότητα. Και από τη στιγμή που η χώρα μας επιδιώκει την προσέλκυση τουριστών υψηλότερου οικονομικού επιπέδου (high spenders), το εξειδικευμένο προσωπικό αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά της επιτυχίας. Επομένως δεν θα πρέπει να λησμονούμε ότι τα προγράμματα όσο φιλόδοξα και αν είναι, οι υποδομές και οι εγκαταστάσεις όσο άρτιες και σύγχρονες και αν είναι, δεν είναι τα μόνα απαραίτητα συστατικά για την ανάπτυξη του τουρισμού. Χρειάζεται πρωτίστως στελεχιακό δυναμικό με γνώσεις, εξειδίκευση, επαγγελματισμό, με ‘‘μεράκι’’ και τουριστική συνείδηση. Η τουριστική συνείδηση, η διάθεση δηλαδή για προσφορά στον τουρίστα ώστε να νιώσει οικεία με το περιβάλλον, είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία των προγραμμάτων.

Ο Αλέξης Σωτηρόπουλος είναι δημοσιογράφος, Εργαστηριακός Συνεργάτης στο Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων του ΤΕΙ Πειραιά & Καθηγητής στο ΙΕΚ Le Monde