Σε μια εποχή όπου η μετακίνηση με αεροπλάνο ήταν προνόμιο της ανώτερης οικονομικής τάξης, υπήρξε ένας άνθρωπος ο οποίος κινήθηκε ενάντια στο ρεύμα και έφερε την επανάσταση καθιστώντας εφικτά τα ταξίδια για τους κοινούς θνητούς. Ο άνθρωπος αυτός εισήγαγε μια καινούργια έννοια, αυτή της τουριστικής θέσης (αργότερα, όταν άλλες αεροπορικές εταιρείες αντέγραψαν την κίνησή του, επικράτησε ως «οικονομική θέση»).

Η ιστορία της Pan American είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή και την καριέρα του Χουάν Τριπ, ενός εκ των ιδρυτών και ηγέτη της εταιρείας για πέντε δεκαετίες. Με τον Τριπ στο τιμόνι της, η Pan Am πέταξε εκεί που κανένας δεν πετούσε, προσέλκυσε επιβάτες που κανένας δεν τους ήθελε και αναζήτησε επιχειρηματικές ευκαιρίες που κανένας άλλος δεν ήταν διατεθειμένος να κυνηγήσει. Ήταν ο πρώτος που εγκαινίασε τη χρήση των τζετ για εμπορική χρήση, ο πρώτος που παρήγγειλε τα θηριώδη –για τα δεδομένα της εποχής- Boeing 747, αλλά και ο επίσημος «αγαπημένος» της αμερικάνικης κυβέρνησης η οποία τον εμπιστευόταν με κλειστά μάτια.

Γεννημένος το 1898 από μια εύπορη οικογένεια, ο Χουάν Τριπ επέδειξε από μικρή ακόμα ηλικία έντονο ενδιαφέρον για τα αεροπλάνα. Πεπεισμένος ότι το αεροπλάνο θα είναι το μέσο του μέλλοντος, στις αρχές της δεκαετίας του ’20 παρατάει τη δουλειά του ως πωλητής μετοχών και ιδρύει μια εταιρεία τσάρτερ για τη μεταφορά εύπορων Αμερικάνων, η οποία όμως δεν ευημέρησε. Το 1923, έχοντας κληρονομήσει σημαντικά κεφάλαια από το μακαρίτη πατέρα του και με την οικονομική συνδρομή ορισμένων φίλων από το πανεπιστήμιο, ο Τριπ αγοράζει από το κράτος εννέα πολεμικά αεροσκάφη, ιδρύοντας έτσι τη Long Island Airways με αντικείμενο τη μεταφορά αριστοκρατών για να επισκεφτούν αξιοθέατα. Το 1927 πλειοδοτεί ενός κρατικού διαγωνισμού για τη μεταφορά δεμάτων και αλληλογραφίας από τη Φλόριντα στην Κούβα, ενώ την επόμενη χρονιά συγχωνεύεται με το βασικό ανταγωνιστή της, την Pan American Airways. Στόχος της νέας εταιρείας, όπως και ο ίδιος δήλωσε, ήταν η «δυνατότητα παροχής μαζικής μεταφοράς για το μέσο πολίτη σε τιμές που είναι διατεθειμένος να πληρώσει».

Στη δεκαετία του ’30, ο διορατικός επιχειρηματίας προσλαμβάνει το διάσημο πιλότο Τσαρλς Λίντμπερκ με σκοπό να εξακριβώσει αν είναι εφικτή μια εμπορική πτήση πάνω από τον Ατλαντικό. Όπως χαρακτηριστικά του έγραψε τότε ο Λίντμπερκ, «Πιστεύω ότι στο μέλλον το αεροπλάνο θα μπορεί να παρακάμψει τον άσχημο καιρό πετώντας πάνω από τα σύννεφα, όχι δίπλα από αυτά». Λίγα χρόνια αργότερα, ένα αεροπλάνο της Pan Am θα ήταν το πρώτο που θα πετούσε πάνω από τον Ειρηνικό Ωκεανό.

Γνωρίζατε ότι…

Οι πρώτοι αεροσυνοδοί ήταν γένους αρσενικού, γνωστοί ως cabin boys, και ήταν υπεύθυνοι για τη μεταφορά των αποσκευών και τον έλεγχο των εισιτηρίων μέσα στο αεροπλάνο. Όλα αυτά μέχρι τη στιγμή που μια νοσοκόμα, η Έλεν Τσερτς, πρότεινε στη United Airlines να προσλάβει γυναίκες αεροσυνοδούς. Η ίδια, μαζί με άλλες επτά γυναίκες, ήταν η πρώτη αεροσυνοδός, σε μια πτήση το Μάιο του 1930.

Τα καθήκοντά τους ήταν να γυαλίζουν τα παπούτσια των επιβατών, να διώχνουν τις μύγες και να μοιράζουν τσίχλες ή βαμβάκι για τον πόνο στα αυτιά. Έπρεπε επίσης να είναι νοσοκόμες (ώστε να αντιμετωπίζουν καλύτερα τις ανάγκες των επιβατών), ανύπαντρες (ο άτυπος αυτός νόμος άρθηκε το 1968), να ζυγίζουν έως 53 κιλά και το ύψος τους να μην υπερβαίνει τα 163 εκατοστά.

Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα αεροπλάνα του Τριπ μετέφεραν στρατιώτες και πολεμοφόδια στο μέτωπο, ενώ σύντομα η εταιρεία του εξαργύρωσε αυτή τη συνεισφορά της αφού προτιμήθηκε από το κράτος για τη μεταφορά ανθρωπιστικής βοήθειας στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Όμως τα σπουδαία θα έρχονταν μετά τον πόλεμο, όταν ο Τριπ θα αναζητούσε τρόπους για να εκπληρώσει το μεγάλο του όραμα, να καταστήσει τα ταξίδια προσιτά σε όλους.

Η πρόκληση ήταν μεγάλη για τον Τριπ, που γνώριζε ότι εκεί έξω υπάρχουν πάρα πολλοί που επιθυμούσαν να ταξιδέψουν και οι οποίοι το απέφευγαν για τρεις κυρίως λόγους: το υψηλό κόστος, το φόβο και το γεγονός ότι υπήρχε μόνο η πρώτη θέση, που απευθυνόταν στην ελίτ της κοινωνίας. Το σχέδιο του πολυμήχανου επιχειρηματία ήταν, όπως κάποιος εύστοχα το έθεσε, «να πείσει τους “χωρικούς’’ να πετάξουν».

Η αρχή έγινε το 1952, όταν ο Τριπ, αποφασισμένος να χτυπήσει τον ανταγωνισμό και το καρτέλ που επικρατούσε στο χώρο της αεροπλοΐας και το οποίο διατηρούσε τις τιμές στα ύψη, πρόσφερε τις υπερατλαντικές πτήσεις (αργότερα και τις εσωτερικές) στη μισή τιμή του ανταγωνισμού, προσφέροντας για πρώτη φορά -μαζί με την πρώτη θέση- τη δυνατότητα να ταξιδέψει κάποιος στην τουριστική θέση, όπως την αποκάλεσε ο ίδιος. Χαρακτηριστικά, η πρώτη υπερατλαντική πτήση, από Νέα Υόρκη στο Λονδίνο μετά επιστροφής, κόστιζε μόλις 275 δολάρια (σε σημερινά χρήματα είναι περίπου 1.680 δολάρια). Ήταν τόσο μεγάλα τα συμφέροντα που διακυβεύονταν, που η Βρετανία αρνήθηκε να επιτρέψει να προσγειωθούν στα εδάφη της τα αεροπλάνα της Pan Am που διέθεταν τουριστική θέση, αναγκάζοντάς την να αναζητήσει «καταφύγιο» στο αεροδρόμιο της Ιρλανδίας.

Το σχέδιο Τριπ, όπως ήταν αναμενόμενο, πέτυχε και σύντομα αντιγράφηκε από άλλες αεροπορικές εταιρείες. Σύντομα η συνύπαρξη πρώτης και τουριστικής θέσης θα ήταν ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Όμως η εφευρετικότητα του ανθρώπου που ήθελε η εταιρεία του να έχει παρουσία σε κάθε αεροδρόμιο του κόσμου, δεν εξαντλείται εδώ. Σε μια προσπάθεια να καταστήσει τις υπερατλαντικές πτήσεις πιο άνετες, πιο οικονομικές και λιγότερο «επώδυνες», παραγγέλνει από τη Boeing τα θηριώδη 747, τα οποία ήταν δυόμισι φορές μεγαλύτερα από τα Boeing 707, που χρησιμοποιούνταν μέχρι τότε.

Όντως, τα νέα αυτά αεροπλάνα θα δώσουν στην Pan Am σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών της, σε τέτοιο βαθμό που το εμπορικό της σήμα να θεωρείται το δεύτερο αναγνωρίσιμο παγκοσμίως (πίσω από, ποιον άλλον, την Coca Cola). Όμως, η επιτυχία της Pan Am και του ηγέτη της είχε φθάσει στα όριά της. Σύντομα οι στυλοβάτες της, τα Boeing 747, αυτά που καθιέρωσαν την Pan Am στην κορυφή, αποδείχθηκαν «βαρίδια» που θα την έσπρωχναν στο βυθό.

Η πετρελαϊκή κρίση στη δεκαετία του ’70 βρήκε την Pan Am απροετοίμαστη και με υπεράριθμο στόλο από αεροπλάνα τύπου 747. Σε αυτή την κατάσταση ήρθαν να προστεθούν το υψηλό χρέος της, ορισμένες άστοχες επιχειρηματικές κινήσεις και μία τρομοκρατική ενέργεια, μια βόμβα που εξερράγει το 1998 πάνω από το Λόκερμπι της Σκωτίας, που στοίχισε τη ζωή σε 270 άτομα. Το τελευταίο αποτέλεσε και το «κύκνειο άσμα» της, αφού δεν μπόρεσε ποτέ να συνέλθει, σβήνοντας οριστικά από τον αεροπορικό χάρτη το 1991, δέκα ακριβώς χρόνια μετά το θάνατο του Χουάν Τριπ.

Η πτώση της Pan Am, βέβαια, δεν μειώνει σε κανένα βαθμό τα επιτεύγματα και το ανήσυχο πνεύμα του ηγέτη της, ο οποίος κατάφερε τελικά να «κάνει τους χωριάτες να πετάξουν». Όπως, εξάλλου, είπε κάποιος: «Αν κάποιος καταφέρει κάποια στιγμή να πατήσει στο φεγγάρι, την επόμενη μέρα ο Τριπ θα ζητήσει άδεια για να καλύψει τη γραμμή με τακτικές πτήσεις». Πάντως, το 1968, στην ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ με τίτλο ‘‘2001: Μια Διαστημική Οδύσσεια”, εικονίζεται ένα σκάφος της Pan Am να προσεδαφίζεται στη σελήνη...